İş hayatında, çalışanların ve işverenlerin hakları kanunlar ile güvence altındadır. Ülkemizde tüm çalışanları ilgilendiren yasal haklarının başında kıdem tazminatı gelir. Çalışanların kıdem tazminatı hak etmesi için gereken koşullar, kıdem tazminatı tutarları, ödenmesi gereken vergi ve diğer yasal kesintiler gibi tüm unsurlar 4857 sayılı İş Kanunu’nda açıkça belirtilir. Kanunlarda açıkça belirtilmeyen özel durumlarda işveren ile işçi arasındaki kıdem tazminatı davalarında Yargıtay kararları emsal alınır.
Kıdem tazminatı nedir, kıdem tazminatı nasıl hesaplanır ve çalışanlar hangi koşullarda kıdem tazminatı almaya hak kazanır gibi çalışanların kıdem tazminatı hususunda en çok merak ettiği soruların yanıtlarını sizler için derledik.
Kıdem Tazminatı Nedir?
En basit ifade şekliyle kıdem tazminatı, işverenin çalışanlarına yıllar boyunca verdikleri emek karşılığında ödediği bedeldir. Çalışanın istihdam edildiği her bir yıl için hesaplanır ve kanunlarca belirlenen şartların sağlanması gerekir. İş sözleşmesinin tipine göre kimi zaman belirli bir tavanı olan kıdem tazminatlarının hesaplanmasında aylık ücret ve yıl olarak o iş yerinde çalışılan süre temel değişkenlerdir. Çoğu zaman işveren ile işçi arasında anlaşmazlıklara konu olabilen kıdem tazminatı, her bir çalışana göre farklılık gösterir.
Kıdem Tazminatı Şartları Nelerdir?
Bir çalışanın kıdem tazminatını hak edebilmesi için ihtiyaç duyulan şartlar 4857 sayılı İş Kanunu’nda açıklanır. Kıdem tazminatının söz konusu olması için ilk şart, çalışan ile işveren arasında bir sözleşme bağı kurulmuş olmasıdır. Yani, taraflar arasında iş sözleşmesi imzalanmış olmalıdır. Ayrıca, çalışanın o iş yerinde en az 1 yıl çalışma şartı da aranır. Ve son olarak çalışanın sözleşmesinin kıdem tazminatını hak edecek koşullara uygun olarak sona erdirilmiş olması gerekir.
İstifa Edenler Kıdem Tazminatı Alabilir mi?
Sona erdirme durumu iş sözleşmesinin işveren tarafından feshi olabileceği gibi çalışan tarafından sona erdirilmesi de olabilir. Yani istifa eden çalışanlar da kıdem tazminatı almaya hak kazanabilir.
İş Kanunu 24. maddesinde işçinin haklı neden fesih hakkı veren durumlarda çalışanın istifa etmesi kıdem tazminatı alabileceği anlamına gelir. İlgili maddede sağlık sebepleri, ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve zorlayıcı sebepler ayrıntılı bir şekilde açıklanır. Yine İş Kanunu’nun 25. maddesinde açıklanan işverenin haklı fesih şartları dışında kalan durumlarda iş sözleşmesinin sonlandırılması çalışanların kıdem tazminatı almasına hak kazandıran unsurlardır.
İşçi ve işveren arasında İş Kanunu’nda Madde 24 ve Madde 25’e dayandırılan sözleşme fesih durumları genellikle kıdem tazminatı davalarının çok büyük bir bölümünü oluşturur. Taraflardan birinin iş sözleşmesini feshi durumunda kıdem tazminatı davası açılabilmesi için zamanaşımı süresi 5 yıldır ve işçinin, iş yerinde çalıştığı son tarihten itibaren başlar.
Çalışanın istifa ettiği durumlarda kıdem tazminatı kazanabilmesine yönelik yasal düzenlemeler İş Kanunu’nunda açıkça belirtilmiştir. Erkek çalışanların askerlik hizmeti; kadın çalışanların ise evlilik gerekçesiyle iş sözleşmesini feshetmesi diğer koşulların da sağlanması durumunda kıdem tazminatı alabileceği anlamına gelir. Ayrıca çalışanların emeklilik süresini doldurması, yaşlılık, malüllük aylığı ya da toptan ödeme alma nedeniyle iş sözleşmesini sonlandırması durumunda da çalışanlara kıdem tazminatı ödemesi yapılır. Çalışanın vefat ettiği durumda da kanuni olarak belirlenen birinci derecede yakınlarına tazminat ödemesi yapılır.
Kıdem Tazminatı Hesaplaması Nasıl Yapılır?
Kıdem tazminatı hesaplaması yapılırken çalışma süresi ve kıdem tazminatında esas olarak alınacak olan ücret olmak üzere iki kavram karşımıza çıkar. Çalışma süresi, çalışanın o iş yerinde çalışmaya başladığı tarih ile iş akdinin kıdem tazminatı almaya uygun olarak feshedildiği tarihtir. Burada dikkat edilmesi gereken en önemli detay; başlangıç tarihi olarak iş sözleşmesinin yapıldığı tarih yerine fiilen işe başlanan tarihtir. Olası bir anlaşmazlık durumunda; iş akdinin feshedildiği tarih ile iş yerinde çalışılan son gün arasında bir farklılık varsa o iş yerinde çalışılan son gün dikkate alınır.
Çalışma süresi belirlendikten sonra kıdem tazminatında esas alınacak ücretin de belirlenmesi gerekir. Kıdem tazminatlarının hesaplanmasında baz alınan ücret; çalışanın o iş yerinden aldığı en son ücret üzerinden hesaplanır. Bu ücret, çalışanların banka hesaplarına yansıyan, ellerine geçen ücrete kanunlarda tanımlanan diğer haklar ve ödemelerim de eklenmesiyle brüt olarak belirlenir. Brüt ücret hesabında dikkate alınan çalışan hakları; yemek ödemeleri, servis, yol ödemeleri, varsa sürekli ödenen primler, ikramiyeler olabilir. Çalışanın iş yerinden aldığı son ücret saatlik olarak belirlendikten sonra 7,5 ile çarpılarak günlük kazanç bulunur. Bu günlük kazanç 30 ile çarpılarak aylık kazanca dönüştürülür.
Kıdem tazminatında esas alınacak ücret olarak kullanılan 30 günlük giydirilmiş ücret; o iş yerinde geçirilen her yıl için bir kez olacak şekilde kıdem tazminatı olarak ödenir. Kısacası 30 günlük giydirilmiş ücret o iş yerinde geçirilen süre ile çarpılır. 1 yılın üzerindeki süreler de aynı oranda kıdem tazminatına ilave edilir.
Örneğin; kıdem tazminatında esas alınacak 30 günlük giydirilmiş (tüm hakların eklendiği) ücretin 7.500 TL olduğu 5 yıllık bir kıdem tazminatı hesaplaması 7,500 TL X 5 yani 37.500 TL olacaktır. Süre 5 yıl değil de 5 yıl 4 ay olması durumunda ise aynı hesaplamada kıdem tazminatına esas olan ücretin (4/12’si) yani 2.500 TL’si de kıdem tazminatına eklenir ve 40.000 TL olur.
Kıdem Tazminatından Gelir Vergisi Kesintisi Yapılır mı?
Gelir vergisi veya herhangi bir sigorta primi kesintisi yapılmayan kıdem tazminatı ödemelerinden yapılan tek kesinti damga vergisi kesintisidir. 2023 yılı itibariyle kıdem tazminatlarında güncel damga vergisi oranı yüzde 0,759’dur. Yani her 1.000 TL’lik kıdem tazminatlarının 7,59 TL’si damga vergisi olarak kesilir.
Kıdem Tazminatı Tavanı Nedir?
Kıdem tazminatında esas alınacak ücret belirlenirken 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesinin 13. fıkrasında bu ücret sınırlanmıştır. Kıdem tazminatı tavanı olarak belirlenen bu tutar; kıdem tazminatı hesaplamalarında kullanılabilecek en yüksek tutardır. Kıdem tazminatı tavanı her yıl 6 aylık dilimlerde iki kez yeniden belirlenir. Kıdem tazminatı tavanı Devlet Memurları Kanunu’na tabi en yüksek devlet memuruna 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesini geçemez. 2023 yılının ilk 6 aylık dönemi için kıdem tazminatı tavan tutarı 19.982,83 TL olarak belirlenmiştir.
Ancak bazı iş sözleşmesi türlerinde (örneğin 212 No’lu Basın İş Sözleşmesi) kıdem tazminatı tavanı uygulanmaz.
Kıdem Tazminatı Zamanında Ödenmezse Ne Olur?
Kıdem tazminatı iş akdinin feshedildiği gün ödenmesi gerekir. Çalışanın onay vermesi durumunda kıdem tazminatı, bir ödeme planı sunulması koşuluyla taksitler halinde ödenebilir. İşverenin belirlenen süreler kıdem tazminatını ödememesi durumunda çalışanın dava açma hakkı bulunur. Bu durumda; iş sözleşmesinin feshedildiği tarihten itibaren kıdem tazminatı ödenmeyen her gün için o an itibariyle bankaların mevduatlara ödediği en yüksek faiz oranı dikkate alınarak faiz ödemesi yapılır.
Ödenmeyen kıdem tazminatların çalışanlar, 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu gereği bağlı bulunduğu Adliye’deki zorunlu arabuluculuk kurumuna başvuru yapmalıdır. Arabuluculuk sürecinden sonuç alınamazsa dava İş Mahkemesi`ne taşınabilir.
İşletmelerinizin finansal durumunu yönetebilmeniz için online çözümler sunan BizimHesap.com blog bölümünü takip ederek sürekli güncellenen içeriklerimizi hemen okuyabilirsiniz.